Το τέλος του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε
Ευελπίδης Οικονομάκης
Τα απολυταρχικά μέτρα που επέβαλε το Πεκίνο στην επαρχία Γουχάν φαίνεται να αποδίδουν καρπούς και έχουν φρενάρει την εξάπλωση του ιού (και οτιδήποτε άλλο, βέβαια). Το κουσούρι όμως είναι ότι οι κινεζικές μέθοδοι δεν είναι κάτι που η Ευρώπη, η Βόρεια και η Νότια Αμερική και η Αφρική θα αποδεχθούν εύκολα για πολύ καιρό. Οι Κινέζοι μπορούν να αντιγράφουν ανοιχτά πολλά πράγματα από άλλες χώρες, αλλά το αντίστροφο δεν ισχύει
Πλέον δεν θα υπάρχουν φιλιά, χειραψίες ή σβήσιμο κεριών πάνω σε τούρτες. Αλλά αυτό δεν μας πειράζει. Μπορούμε να ζήσουμε με αυτές τις αλλαγές. Πολλοί πιστεύουν ότι σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα -και με τη βοήθεια καλύτερων καιρικών συνθηκών στο βόρειο ημισφαίριο- η παγκόσμια εξάπλωση του Covid-19 θα επιβραδυνθεί αρκετά ώστε να καταστεί διαχειρίσιμη. Οι αισιόδοξοι λένε ότι σε περίπου δύο μήνες όλοι θα λέμε αστεία για τις νέες συνήθειες ζωής όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing), που θα κάνει τη διασκέδαση πιο προβληματική. Αλλά η ζωή θα συνεχίσει να τρέχει λίγο-πολύ στο ίδιο αυλάκι που έχουμε συνηθίσει στον μεταμοντέρνο κόσμο μας.
Ας ξεκινήσουμε όμως με το χειρότερο σενάριο: το Covid-19 γίνεται ανεξέλεγκτο τρένο που σκοτώνει δεκάδες εκατομμύρια, όπως έκανε η ισπανική γρίπη το 1918-20. Ωστόσο, ο ιός αυτός φαίνεται να είναι λιγότερο «δημοκρατικός» - και πολύ πιο αδιάκριτος. Είναι σχεδόν «δαρβινικός» με τον τρόπο που τείνει να μη σκοτώνει ανθρώπους κάτω των σαράντα ετών. Τόσο η πανούκλα του Μεσαίωνα όσο και η ισπανική «κυρία» είχαν μια σχετικά ομοιόμορφη κατανομή θνησιμότητας μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Με άλλα λόγια, εάν αυτό το εξαιρετικά απαισιόδοξο σενάριο ισχύσει, το Covid-19 θα κλονίσει τα δημογραφικά στοιχεία του κόσμου και θα μειώσει τη μέση ηλικία στις περισσότερες χώρες. Σίγουρα θα κάνει τους νέους να το φοβούνται λιγότερο από μεσήλικες και ηλικιωμένους.
Οπως οι περισσότεροι άνθρωποι σε χώρες που επηρεάζονται από το Covid-19, η πλειονότητα των Ελλήνων εμπιστεύονται αυτά που οι αρχές τους λένε για το πώς να αποτρέψουν την εξάπλωση του ιού. Αυτή η εμπιστοσύνη, ωστόσο, έχει μια σύντομη ημερομηνία λήξης. Μόλις μία εβδομάδα από την αρχή των κυβερνητικών μέτρων, ακούγονται ήδη φωνές στους δρόμους της Αθήνας και στον Ιστό. Αυτό είναι κατανοητό. Ξεκινώντας από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, εμείς οι Ελληνες (οι περισσότεροι από εμάς) έχουμε υποστεί μια από τις πιο απότομες πτώσεις του βιοτικού επιπέδου μας -και περάσαμε περισσότερες δυσκολίες, πόνο και θλίψη- από οποιονδήποτε άλλο στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Υπάρχει όμως ένα μικρό πρόβλημα. Εκείνοι που μας λένε τι να κάνουμε και πώς να συμπεριφερόμαστε έναντι του Covid-19 είναι ακριβώς εκείνοι που είναι υπεύθυνοι για τα δεινά της χώρας εδώ και δώδεκα ολόκληρα χρόνια τουλάχιστον. Είναι λες και έχουμε έναν ληστή στο σπίτι μας όταν γίνεται δυνατός σεισμός, ο οποίος μας δίνει οδηγίες για το πώς να βγούμε από το κτίριο με ασφάλεια.
Με το μεσογειακό μας ταμπεραμέντο, εμείς οι Ελληνες δεν είμαστε οι πιο πειθαρχημένοι ή νομοταγείς άνθρωποι. Ο κόσμος αρχίζει ήδη να διαμαρτύρεται για τα μέτρα που εισάγει η κυβέρνηση Μητσοτάκη στο όνομα της δημόσιας υγείας. Αυτά περιλαμβάνουν τον περιορισμό του δικαιώματος συνάθροισης και διαδήλωσης και τη σταδιακή κατάργηση των συναλλαγών σε μετρητά υπέρ των ηλεκτρονικών πληρωμών. Θυμωμένες φωνές ακούγονται για το πώς η κυβέρνηση δεν έχει ελαφρύνει τους φόρους και τα άλλα οικονομικά βάρη που σηκώνει ο λαός. Ολο και περισσότεροι άνθρωποι παραπονούνται για την απουσία κυβερνητικού σχεδίου για την εισαγωγή μέτρων έκτακτης ανάγκης όπως δωρεάν υγειονομική περίθαλψη και άμεση παροχή μετρητών σε εργαζόμενες οικογένειες που αναγκάζονται να παραμείνουν στο σπίτι χωρίς άδεια ασθενείας.
Ταξικό πρόσημο
Πολλοί από εμάς δεν διαθέτουμε πολλά λεφτά. Δεν έχουμε τίποτα να κάνουμε και πουθενά να πάμε. Επομένως, είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε μια μεγάλη κλιμάκωση ψυχολογικών ασθενειών – από βαθιά κατάθλιψη έως ψυχοπαθητική συμπεριφορά.
Η ανεργία αναμένεται σύντομα να εκτοξευτεί παντού. Εάν η πανδημία συνεχίσει για εκτεταμένο χρονική διάστημα, εκατοντάδες εταιρείες θα αναγκαστούν να κλείσουν. Οι κολοσσοί θα πραγματοποιούν μαζικές περικοπές και το κόστος της εργασίας θα πιάσει πάτο.
Οι καπιταλιστές, φαίνεται, είναι εξίσου έξυπνοι με τον ιό Covid-19. Δεν συνειδητοποιούν ότι όταν σκοτώνεις τον ξενιστή αυτοκτονείς. Οταν πάρα πολλοί άνθρωποι είναι άνεργοι και δεν μπορούν να αγοράσουν αγαθά, ο επιχειρηματικός κύκλος (business cycle) καταρρέει και κινδυνεύει το σύστημα.
Η Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του '30 συρρίκνωσε την παγκόσμια οικονομία και κατέστρεψε το διεθνές εμπόριο. Η πανδημία Covid-19 κάνει το ίδιο, αλλά με μια κολοσσιαία διαφορ. Φαίνεται ότι είμαστε τυχεροί στην ατυχία μας. Αυτή τη φορά, ένα τεράστιο πλήγμα για την παγκόσμια οικονομία δεν θα οδηγήσει σε παγκόσμιο πόλεμο. Ο λόγος είναι απλός: οι ατομικές βόμβες που έπεσαν στην Ιαπωνία το 1945 κατέστησαν τον ολοκληρωτικό πόλεμο αδύνατο. Και παρά το προσωρινό κλείσιμο των συνόρων, είναι αμφίβολο ότι θα υπάρξει μια σοβαρή και μακροπρόθεσμη αύξηση του εθνικισμού. Αντίθετα, αυτό που βλέπουμε είναι μια άνευ προηγουμένου άνοδο της αμοιβαίας βοήθειας και αλληλεγγύης μεταξύ των εθνών και των πολιτών τους.
Το Covid-19 φαίνεται να είναι μια ανθρωπογενής καταστροφή. Αυτό είναι σημαντικό να το έχουμε κατά νου. Δεν διευκολύνει τις κυβερνήσεις να δικαιολογήσουν τη δική τους ανικανότητα, την έλλειψη προνοητικότητας και προετοιμασίας για την κρίση. Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να κατηγορήσουν τον Θεό ή τη φύση γι' αυτό.
Συνεπώς, το «blame game» ή παιχνίδι επίρριψης ευθυνών μεταξύ πολιτικών αντιπάλων θα κυριαρχήσει και με πολλή ένταση στις περισσότερες χώρες και ιδίως στην Ελλαδίτσα μας, τη γενέτειρα τις δημοκρατίας.
Αυτή η πανδημία είναι χειρότερη από μια φυσική καταστροφή. Σε σύγκριση με την παγκόσμια αλλαγή του κλίματος, δημιουργεί ένα πολύ πιο έντονο και άμεσο πρόβλημα στην ανθρωπότητα. Οπως κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, οι ζωές των ανθρώπων διακόπτονται απότομα και οικογένειες χωρίζονται. Αντίθετα από τον πόλεμο ωστόσο, η πανδημία Covid-19 ενώνει ανθρώπους και προσπερνά σύνορα.
Το αποτέλεσμα που έχει είναι παρόμοιο με αυτό που θα περίμενε κανείς από μια επίθεση στον πλανήτη μας από εξωγήινους.
Το κρίσιμο σημείο
Ωστόσο, η αλληλεγγύη δεν διαρκεί για πάντα. Το πιο ακραίο παράδειγμα αυτής της αλήθειας είναι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ο οποίος, αν μη τι άλλο, ένωσε τους περισσότερους Ρώσους ενάντια στον εξωτερικό εχθρό, τη Γερμανία και την Αυστρία-Ουγγαρία. Το έκανε σε τέτοιο βαθμό ώστε η επανάσταση που ήταν έτοιμη να αρχίσει στην Πετρούπολη το 1914 αναβλήθηκε μέχρι το 1917.Αυτοί που ετοιμάζονται εδώ και χρόνια (κυρίως στις ΗΠΑ) για τη λεγόμενη αποκάλυψη των ζόμπι (zombie apocalypse), δηλαδή άτομα με κιτ επιβίωσης και υπόγεια καταφύγια γεμάτα από αποθηκευμένα τρόφιμα, πυροβόλα όπλα και πυρομαχικά, πρέπει να νιώθουν αρκετά έξυπνοι τώρα.
Μόνο που μπορεί να προετοιμάζονταν για εντελώς λάθος κρίση. Οντως, αν η πραγματικότητα μερικές φορές αντιγράφει την τέχνη, τότε από όλες τις ταινίες της πρόσφατης μνήμης των οποίων τα σενάρια έχουν κάποια σύνδεση με θανατηφόρες ιικές επιδημίες, το «V for Vendetta» μπορεί να είναι αυτό που έρχεται πιο κοντά σε αυτό που είναι πιθανόν να βιώσουμε όταν η επιδημία Covid-19 υποχωρήσει.
Οι εθνικές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν μια εξαιρετικά δύσκολη αν όχι επισφαλή κατάσταση. Εάν αποδειχθεί ότι δεν είναι σε θέση να εγγυηθούν την ασφάλεια και τον βιοπορισμό των πολιτών τους, θα πέσουν.
Οι θεωρητικοί συνωμοσίας λένε ότι βρισκόμαστε στον προθάλαμο μιας νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, ενός σεναρίου Μεγάλου Αδελφού που ενημερώθηκε από τις κινεζικές μεθόδους ελέγχου. Τα απολυταρχικά μέτρα που επέβαλε το Πεκίνο στην επαρχία Γουχάν φαίνεται να αποδίδουν καρπούς και έχουν φρενάρει την εξάπλωση του ιού (και οτιδήποτε άλλο, βέβαια). Το κουσούρι όμως είναι ότι οι κινεζικές μέθοδοι δεν είναι κάτι που η Ευρώπη, η Βόρεια και η Νότια Αμερική και η Αφρική θα αποδεχθούν εύκολα για πολύ καιρό. Οι Κινέζοι μπορούν να αντιγράφουν ανοιχτά πολλά πράγματα από άλλες χώρες, αλλά το αντίστροφο δεν ισχύει.
Η Ιστορία δείχνει ότι της έντονης κοινωνικής αναταραχής και της επανάστασης προηγείται πάντα μια μεγάλη επίδειξη ανικανότητας εκ μέρους των ηγεμόνων. Η Γαλλική Επανάσταση ακολούθησε δεκαετίες παρακμής, διαφθοράς και δαπανηρών πολέμων. Η Κομμούνα του Παρισιού ήρθε μετά την ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας από τα στρατεύματα του κάιζερ και τη σύλληψη του Γάλλου αυτοκράτορα. Ομοίως, η Ρωσική Επανάσταση ξέσπασε μετά τη συντριβή της θνησιγενούς δημοκρατίας του 1905, όταν η τελευταία απόλυτη αυτοκρατορία της Ευρώπης υπέστη μια συγκλονιστική ήττα στα χέρια των Ιαπώνων.
Είναι βέβαια ειρωνικό ότι τα gadget όπως το Smartphone, τα οποία οι άνθρωποι κουβαλάνε ως σύμβολα της καπιταλιστικής προόδου, είναι στην πραγματικότητα αρκετά επαναστατικά. Εχουν κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται οδυνηρά τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που αισθάνονται ότι η ζωή τους πρέπει να είναι και το τι είναι πραγματικά. Σε όλες τις χώρες, οι πολίτες παρατηρούν τη συμπεριφορά των εθνικών οικονομικών τους ελίτ, οι οποίες λειτουργούν πέρα από το έθνος και την κοινωνία. Και δεν πιστεύουν ότι η λύση στα προβλήματά τους βρίσκεται στη βίαιη κατάκτηση και κυριαρχία άλλων χωρών. Χάρη στην ψηφιακή επανάσταση, υπάρχει ένας πρωτοφανής βαθμός λανθάνουσας οργής ανάμεσα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη.
Αυτή η οργή δεν στρέφεται εναντίον άλλων χωρών και πολιτισμών. Αντ' αυτού, στρέφεται εναντίον των ντόπιων ηγετών τους και των διεθνών οργανώσεων που εκπροσωπούν (στην Ελλάδα αυτές είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα).
Το Covid-19 είναι η πρώτη παγκόσμια κρίση στην Ιστορία που απαιτεί άμεση και καθολική διεθνή συνεργασία. Η πανδημία έχει καταστήσει αναγκαία τη θεμελιώδη αναδιάρθρωση της κοινωνίας. Δεν είναι η πρώτη φορά που μια μεγάλη κρίση δείχνει ότι η ανθρώπινη πρόοδος, ακόμη και η επιβίωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αγώνα κατά της ανισότητας.
Οι πολίτες κάθε χώρας ελπίζουν ότι ο αριθμός των μολυσμένων ανθρώπων και των θανάτων δεν θα αυξηθεί σε άλλες χώρες - ακόμη και σε εκείνες που είναι παραδοσιακοί εχθροί. Ποτέ άλλοτε, για παράδειγμα, ιατροί εμπειρογνώμονες δεν συνεργάστηκαν τόσο έντονα όσο τώρα. Η κρίση Covid-19 έχει τονίσει την ενότητα του πλανήτη μας.
Ενα πράγμα είναι βέβαιο: έχουμε διαβεί τον Ρουβίκωνα. Σε λίγες μόνο εβδομάδες, η υφιστάμενη κοσμοθεωρία (Weltanschauung) έχει υποστεί τεράστια αλλαγή.
Είναι πλέον αδύνατο να επιστρέψουν οι ηγέτες των μεγάλων «παικτών» του κόσμου -οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Ρωσία και η Ευρωπαϊκή Ενωση- στο status quo ante. Ποιος θα συμφωνήσει με τα τρελά χρήματα που δαπανώνται μέχρι στιγμής για στρατιωτική δύναμη και τεχνολογία; Το Covid-19 αντιπροσωπεύει όχι μόνο ένα ισχυρό πλήγμα για τα στρατιωτικο-βιομηχανικά συγκροτήματα του πλανήτη, αλλά και την ίδια την παρόρμηση για πολιτική με «άλλα» μέσα.
Ανατροπές
Αυτή είναι μια κρίση που θα μας επηρεάσει όλους με τρόπους που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Αλλά η κοινωνικοοικονομική και πολιτική αναταραχή που εξαπολύει θα είναι εξαιρετικά επαναστατική.Με τις φήμες στην Αθήνα για μια επικείμενη απαγόρευση κάθε είδους κυκλοφορίας (lockdown), η οικογένειά μου και εγώ καλέσαμε ένα ζευγάρι για δείπνο πριν από λίγες μέρες. Ο άνδρας διδάσκει επίσης στο Λύκειο όπου δουλεύω. Η γυναίκα του συμβαίνει να είναι ο χειριστής ενός κορυφαίου υπουργού του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ενοχλητικά, μιλούσε στο smartphone της όλο το γεύμα. Αλλά σε δυο ξεχωριστές περιπτώσεις, την άκουσα να λέει στον συνομιλητή της ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε σύντομα να έχει μια «επαναστατική κατάσταση» στα χέρια της.
Αυτό μπορεί να είναι μια υπερβολική αντίδραση στη φρενήρη εξέλιξη των γεγονότων. Από την άλλη πλευρά, όμως, περίπου 1.000 νέοι αγνοούσαν κυβερνητικές οδηγίες και πραγματοποιούσαν αντιφασιστική διαδήλωση στη Λέσβο.
Η πανδημία Covid-19 οδηγεί τον κόσμο σε επικίνδυνα, αχαρτογράφητα νερά. Ο,τι και να συμβεί, δεν θα είναι το τέλος του κόσμου. Αλλά θα είναι το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου