Η νέα ελληνική τραγωδία και το μέγεθος της πολιτικής και προσωπικής ευθύνης

Της Δέσποινας Παπαγεωργίου*

Τις χειρότερες συλλογικές μας μνήμες ως έθνους αναμένεται να αναμοχλεύσει από τα τρίσβαθα της ιστορίας μας η νέα ζοφερή πραγματικότητα του ΔΝΤ. Η χρεωκοπία επικρέμεται ως λαιμητόμος και οι πρώτες διαδηλώσεις ήδη βάφτηκαν στο αίμα. Δεν φτάσαμε όμως με αυτόματο πιλότο ώς εδώ.

Τις κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών ο ελληνικός λαός τις αναδείκνυε, τις ίδιες, ξανά και ξανά, φτυαρίζοντας με το ίδιο του το χέρι στάχτη στα μάτια του: για να μη βλέπει την τρισάθλια πραγματικότητα των σχολείων - φυτωρίων πειθήνιων εργαλείων του συστήματος και όχι πολιτών. Να μη βλέπει το σύστημα υγείας που έκλεινε σε φακελάκι τη ζωή ή τον θάνατό σου. Να μη βλέπει τις δυσθεώρητες μίζες και τα στέγαστρα του Καλατράβα που χόρευαν εν πλήρη διονυσιακή μέθη γύρω από τον στερημένο από κάθε είδος αυτοσεβασμό άνεργο, γύρω από τα «υπερήφανα γηρατειά» με τη σύνταξη των 400 ευρώ.

Να μη βλέπει τους ένστολους που ξυλοφόρτωναν με την ψευδαίσθηση της συνέχισης του μύθου των Ατρειδών τον μετανάστη και τον πρόσφυγα -κι ας γέμισαν τους δρόμους για την ξενιτειά οι Έλληνες στο παρελθόν· κι ας πρόκειται να τους ξαναγεμίσουν σύντομα... Να μη βλέπει την κατάργηση του συλλογικού χώρου. Και τα ελληνικά δάση που φλέγονταν, υπέρ μεγάλων συμφερόντων -δάκρυζε κάποτε, άλλοτε κατηγορούσε «ξένους πράκτορες», αλλά όλα τα ξέχναγε όταν λάδωνε για να χτίσει μια «παραγκούλα» συντηρώντας τη συναίνεση στην ανάρτηση του κηδειόχαρτου του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας...

«Κατάργησαν τα μάτια τους· τυφλοί./ Μάρτυρες δεν υπάρχουν πια, για τίποτε» έγραφε ο Σεφέρης. Στηρίξαμε τη διαιώνιση ενός συστήματος διακυβέρνησης σύμφυτου με τις πελατειακές σχέσεις και το ρουσφέτι. Υπήρξαμε υπηρέτες του ατομικού, νεκροθάφτες του συλλογικού (νομίζοντας ότι «βολευόμαστε»: σε μια «θεσούλα», με ένα «λάδωμα» κ.λπ.)...

Τώρα, μπροστά, το κενό.

Τραγικός, στην αρχαία δραματουργία, λέγεται ο ήρωας που αγνοεί γεγονότα που εξυφαίνουν μια οδυνηρή πραγματικότητα την οποία θα κληθεί να αντιμετωπίσει αργότερα. Εμείς όμως δεν είμαστε τραγικοί, σαν τον Οιδίποδα, που δεν γνώριζε ότι είχε νυμφευτεί τη μάνα του. Γνωρίζαμε. Απλώς δεν πιστεύαμε ότι κάποια στιγμή θα μας πέσει ο ουρανός στο κεφάλι -ίσως εξαιτίας της ψευδοευδαιμονίας της «γκλαμουριάς», που κοίμιζε σαν με χλωροφόρμιο τις όποιες ανησυχίες μας· μαζί και η τρομερή ψευδαίσθηση ότι ο «δαιμόνιος» Έλληνας θα τη βγάζει πάντα καθαρή.

Βαυκαλιζόμενοι ως απευθείας απόγονοι του Αχιλλέα και του Αλέξανδρου, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, αρκούμασταν στο να καταναλώνουμε νωθρά τον βολικό εθνικό μας μύθο, βουτώντας ταυτόχρονα στον απύθμενο βόθρο μιας εντελώς διαφορετικής νεοελληνικής πραγματικότητας, ενός μη πολιτισμού, που αναπαρήγαγε υπηκόους και πολιτικούς προορισμένους να διοικούν υπηκόους -και όχι πολίτες. Δεν είμαστε τραγικοί. Αλλά ζούμε μια τραγωδία. Μοιάζουμε με την «Εβραία» του Μπρεχτ, μια Γερμανίδα Εβραία μικροαστή που, αδιαφορώντας ηθελημένα για το τι συμβαίνει γύρω της επί χρόνια, δεν μπορεί να καταλάβει από πού της ήρθε η συμφορά του ναζισμού...

Η πλειοψηφία του ελληνικού λαού όμως δεν μπορεί ούτε πρέπει να επωμιστεί ίσες ευθύνες με την πολιτικοοικονομική ολιγαρχία που διαφέντευε και διαφεντεύει τον τόπο. Και δεν πρέπει να έχει ενοχές που αξιώθηκε ένα αξιοπρεπέστερο επίπεδο διαβίωσης σε σχέση με παλαιότερα (και δεν εννοούμε την υπερβολική πολυτέλεια). Γιατί η συντριπτική πλειοψηφία δεν ήταν εκεί στο μεγάλο, χυδαίο φαγοπότι αυτής της ολιγαρχίας.

Τεράστια όμως είναι και η ευθύνη του Νεοέλληνα που βοήθησε στη γιγάντωση και τη διαρκή ανανέωση των κυττάρων ενός κράτους με θεσμούς πλήρως ανενεργούς. Τεράστια η ευθύνη του που αποδέχτηκε την υπόσταση του μη πολίτη.

Το ΔΝΤ μας συμπεριφέρεται σαν να είμαστε υπήκοοι μιας Μπανανίας, αλλά μάλλον συνιστά απλό συνεχιστή μιας συμπεριφοράς που προϋπήρχε, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το είχαν αφήσει οι πολιτικοί ταγοί μας...

...και ας μην αναφερθούμε στην αριστερά που βυθιζόταν στην ομφαλοσκόπηση και τις αναλύσεις περί βαθμού και διαφορών αριστεροσύνης και που ασκούσε μεν κριτική αλλά απέτυχε παταγωδώς να παρέχει την εναλλακτική που θα κινητοποιούσε και θα συσπείρωνε το λαό -για να φέρει την πραγματική ανατροπή και να χτίσει ένα κράτος κοινωνικής δικαιοσύνης και εν τέλει μια κοινωνία πολιτών.

Προς υπέρβαση των εθνικών μύθων

Η ιστορία διδάσκει ότι η ελληνική κοινωνία δύσκολα διδάσκεται από τα λάθη της. Αυτή τελικά είναι η κοινωνία που έριξε στο μπουντρούμι τον Κολοκοτρώνη· που ανέθρεψε τον ένστολο που ψέκασε με χημικά τον Μανώλη Γλέζο.

Αυτή όμως είναι και η κοινωνία που ανέθρεψε και έναν Κολοκοτρώνη και έναν Μανώλη Γλέζο. Και ακόμα έναν Λαμπράκη, έναν Παναγούλη και τους 200 που έπεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής...

Είναι κρίσιμη ώρα για ενδοσκόπηση. Γιατί είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ποια είναι αυτή η φυγόκεντρος δύναμη που μας απομακρύνει από το να αναδείξουμε σε κυρίαρχες, πανανθρώπινες αξίες που κάποτε κάποτε έχουν βρει γόνιμο έδαφος σε αυτόν το τόπο. Να συνειδητοποιήσουμε γιατί όλοι μας, με μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ευθύνης, συντηρούμε μια κοινωνία που παρακολουθεί εν πλήρει αδρανεία να καταρρέουν σαν χάρτινοι πύργοι όλα αυτά για τα οποία θα μπορούσε να είναι υπερήφανη και αφήνει να επικρατούν αυτά που την ντροπιάζουν.

Προϋπόθεση, να υπερβούμε τους εθνικούς μας μύθους περί περιούσιου λαού που έδωσε τα φώτα στον πολιτισμό «όταν η υπόλοιπη ανθρωπότητα ήταν στα δέντρα» και να σηκώσουμε το βλέμμα, σε αυτό που φωτίζει μια σημαντική πλευρά τού γιατί φτάσαμε ώς εδώ: στην κυρίαρχη πραγματικότητα του μη πολιτισμού μας. Γιατί μόνο τότε θα αναδυθούμε από την άβυσσο της κρίσης: αναδυόμενοι -κυρίως- από την άβυσσο της ηθικής χρεωκοπίας.

* Η Δέσποινα Παπαγεωργίου είναι δημοσιογράφος, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Καισαριανής