Κρίση στα ΜΜΕ; Ας ανακαλύψουμε και πάλι τη δημοσιογραφία (Μέρος Ε')

Ποια Δημοσιογραφία;

Δεν είμαι από εκείνους που πιστεύουν πως η λεγόμενη «δημοσιογραφία των πολιτών» θα υποκαταστήσει το ρόλο του επαγγελματία δημοσιογράφου.

Οι χρήστες του διαδικτύου και των Social Media, οι μπλόγκερς, οι πολίτες με τα κινητά τηλέφωνα και τις κάμερες ήλθαν και θα αυξάνονται διαρκώς διοχετεύοντας χείμαρρους πληροφοριών στην κοινωνία, συμπληρώνοντας την ενημέρωση και διευρύνοντας το δημόσιο χώρο. Όχι όμως για να υποκαταστήσουν τους δημοσιογράφους.

Ο πολίτης-δημοσιογράφος δεν έχει τη δυνατότητα, δεν έχει τα μέσα και το χρόνο να διασταυρώσει τις πληροφορίες του, δεν μπορεί πάντοτε να δει και την άλλη πλευρά, δεν έχει πάντοτε πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές πληροφοριών, δεν του είναι πάντοτε εύκολο να ρωτήσει, να ψάξει, να τεκμηριώσει. Κι αν το κάνει, μπορεί να το κάνε για ένα πράγμα τη φορά. Δεν μπορεί να το κάνει για ολόκληρη την καθημερινή ενημέρωση. Δεν έχει τη δυνατότητα να φιλτράρει έναν τεράστιο όγκο πληροφορίας. Δεν είναι αυτή η δουλειά του.

Γράφει ο Νίκος Ξυδάκης:

Ναι, η πλανητική δικτύωση αφήνει πίσω της ερείπια και λείψανα, αλλά η ηθικοπολιτική απαξίωση του τύπου είχε αρχίσει πολύ πριν αναδυθεί το Μπλογκ ως Δικαίωμα και ως Φενάκη. Μεθυσμένοι από την απέραντη εξουσία των μαζικών τους μέσων και από τις προσόδους της διαφήμισης, δημοσιογράφοι και εκδότες, στην προ-ιντερνετική εποχή, προέβησαν σε αλλεπάλληλες καταχρήσεις εξουσίας. Η ισηγορία, θεμέλιο της δημοκρατίας, περιφρονήθηκε, υποκαταστάθηκε από τα ολιγοπώλια των κατόχων των μέσων. To αυθάδικο, αφελές σφρίγος των μπλογκ, του twitter, των social networks, της λεγόμενης δημοσιογραφίας των πολιτών, υπό μία έννοια, είναι η εκδίκηση της γυφτιάς, η εκδίκηση των περιφρονημένων, των στερημένων από φωνή στον δημόσιο χώρο. Αφού οι εφημερίδες, τα όργανα του διαφωτισμού, τους έστρεψαν τα νώτα, οι άνθρωποι της μαζικής δημοκρατίας στράφηκαν σε άλλα μαζικά μέσα, με σαγηνευτικές δυνατότητες προσωποποίησης.

Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά. Η αισιόδοξη ακόμη για εμάς. Αυτή που δείχνει πως παρά την κρίση αξιοπιστίας, παρά την κακή γνώμη που έχει ο κόσμος για εμάς και για τα Μέσα στα οποία εργαζόμαστε, παρά το ότι γυρνούν την πλάτη στις εφημερίδες, το κοινό και κυρίως οι νέοι, μπλόγκερς ή μη, τροφοδοτούνται από εμάς. Κάθε Δευτέρα τα ιστολόγια πλημμυρίζουν με κείμενα και σχόλια επι κειμένων του Ξυδάκη, του Μανδραβέλη, του Αρανίτση, του Τσίμα, του Θεοδωράκη, του Παπαδόπουλου-Τετράδη, του Πάνου του Θεοδωρίδη και δεκάδων άλλων συναδέλφων που γράφουν στις σαββατοκυριακάτικες εκδόσεις. Αλλά και τις υπόλοιπες ημέρες στοιχεία από τα ρεπορτάζ των εφημερίδων δανείζονται για να στηρίξουν τις απόψεις τους είτε διαφωνούν είτε όχι. Εκατοντάδες σύνδεσμοι οδηγούν σε δικά μας άρθρα. Είναι αυτό που ανοήτως θέλει να κόψει ο Μέρντοχ σε μια ύστατη πράξη αυτοχειρίας.

Αρα το παιχνίδι για εμάς δεν έχει χαθεί εντελώς.

Αρκεί να ανακαλύψουμε ξανά τη Δημοσιογραφία και να επανακτήσουμε την χαμένη της αξιοπιστία.

Πως μπορεί να γίνει αυτό; Νομίζω ότι η απάντηση βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά που είπαμε μέχρι τώρα.

Ο σημερινός δημοσιογράφος θα πρέπει να μάθει τον νέο τρόπο καταγραφής και μετάδοσης της είδησης, να μάθει ότι έχει αλλάξει ο κύκλος «ζωής» της αλλά και το ότι αυτή θα πρέπει να συνδέεται με άλλες ειδήσεις, άρθρα, πηγές κτλ.

Όταν βλέπω κείμενα στο διαδίκτυο χωρίς συνδέσμους αλλάζω σελίδα. Φεύγω. Το ίδιο κάνουν σιγά-σιγά οι περισσότεροι χρήστες του διαδικτύου. Το ίδιο κάνω όταν δεν βλέπω το ηλεκτρονικό αρχείο μιας εφημερίδας. Το ισχυρότερο ίσως χαρακτηριστικό της. Κι όμως πολλές εφημερίδες δεν διαθέτουν αρχείο στις Online εκδόσεις τους. Δηλαδή δεν διαθέτουν την πολυτιμότερη δυνατότητα που δίνουν τα Νέα Μέσα, τη Μνήμη. Απίστευτο και όμως αληθινό!

Θα πρέπει να επενδύσουμε στην εκπαίδευσή μας στα Νέα Μέσα και να προσαρμόσουμε τη δουλειά μας σε αυτά όπως κάναμε πολλές φορές τον προηγούμενο αιώνα.

Περισσότερο από κάθε άλλη φορά θα πρέπει να μπορούμε να είμαστε ΕΚΕΙ που συμβαίνει κάτι! Και όχι σε μια καρέκλα!

Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να αφήσουμε τα γραφεία μας και να βγούμε στο δρόμο, να μάθουμε να δουλεύουν από το σπίτι αλλά και από όποιο άλλο σημείο βρισκόμαστε. Μου φαίνεται ασύλληπτο που οι εφημερίδες, τα ραδιόφωνα, οι τηλεοράσεις έχουν ακόμα γραφεία και αίθουσες σύνταξης με μόνιμους, καθιστούς δημοσιογράφους, τη στιγμή που η αίθουσα σύνταξης θα μπορούσε να λειτουργεί μια-δύο ώρες την ημέρα για κάποια σύσκεψη ή και καθόλου.

Κάτι που πρώτοι οι εκδότες θα έπρεπε να έχουν ενστερνισθεί γλυτώνοντας εκατομμύρια ευρώ!

Θα πρέπει επίσης να απαιτήσουμε κι εμείς όπως το κάνουν ήδη οι πολίτες, η πληροφορία να είναι ελεύθερη και δημόσια είτε προέρχεται από το κράτος είτε από τους ιδιώτες, έτσι ώστε να μπορεί να ελέγχεται και από εμάς και από το κοινό. Τα αρχεία, οι αποφάσεις, οι διαγωνισμοί, τα πάντα να είναι προσβάσιμα από τους πάντες.

Θα πρέπει επίσης να εξερευνήσουμε και εν τέλει να συμμετέχουμε στη συμμετοχική δημοσιογραφία. Μαζί με τον πολίτη, για τους πολίτες.

Μιας νέου είδους δημοσιογραφίας όπου ο πολίτης όχι απλώς θα συμμετέχει αλλά θα μπορεί να ελέγχει την ενημέρωση και να παρεμβαίνει ενεργητικά σε αυτή.

Θα πρέπει επίσης να αναζητήσουμε και νέους τρόπους χρηματοδότησης της δουλειάς μας.

Για να μη μιλάμε θεωρητικά και να έχουμε μια εικόνα για τους πιθανούς τρόπους λειτουργίας της δημοσιογραφίας στο άμεσο μέλλον σας διαβάζω μια χθεσινή είδηση:

Ένα άρθρο στην κατηγορία Επιστήμη των Times της Νέας Υόρκης για τα απόβλητα στον Ειρηνικό Ωκεανό ίσως θα μπορούσε να θεωρηθεί «ρουτίνα» για μια τόσο μεγάλη εφημεριδα. Ωστόσο, το άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 9 Νοεμβρίου είχε μια ιδιαιτερότητα: οι αναγνώστες συγκέντρωσαν χρήματα, ώστε ο δημοσιογράφος να ταξιδέψει, να κάνει την έρευνα και τελικά το όλο θέμα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τέλος του άρθρου υπάρχει και η σχετική εξήγηση: τα έξοδα ταξιδίου καλύφθηκαν εν μέρει από τους αναγνώστες του Spot.Us, ενός μη κερδοσκοπικού διαδικτυακού project, το οποίο στηρίζει τους δημοσιογράφους freelance. Στόχος είναι να ενημερώνεται το κοινό για θέματα τα οποία είναι λιγότερο δημοφιλή, λόγω υψηλού κόστους στην κάλυψή τους. Για το συγκεκριμένο άρθρο συγκεντρώθηκαν 6.000 δολάρια από 100 δωρητές. Μεταξύ αυτών, ο ιδρυτής της wikipedia.

Και κλείνοντας… Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να αφορούν τον καθένα από εμάς αλλά και όλους μας, συλλογικά. Και κυρίως τις δημοσιογραφικές ενώσεις οι οποίες θα πρέπει να επαναξετάσουν μια σειρά από νέα ζητήματα. Ποιος είναι δημοσιογράφος, ποιος δεν είναι; Τι θα γίνει με τους free-lancers; Πως θα αντιμετωπισθεί το τέλος, το κλείσιμο των παλαιών ΜΜΕ; Πως θα αντιμετωπισθούν φαινόμενα όπως αυτό, όταν πριν από ένα μήνα ο Guardian δημοσίευσε μια αγγελία με την οποία ζητούσε bloggers να καλύπτουν τα τοπικά νέα στις πόλεις Εδιμβούργο, Κάρντιφ και Ληντς διευκρινίζοντας ότι είναι επιθυμητή η δημοσιογραφική σταδιοδρομία αλλά όχι αναγκαία.

Θα υιοθετήσουμε μια εχθρική στάση; Ή θα δούμε πως μπορούμε να απορροφήσουμε τέτοια προβλήματα;

Εδώ και αρκετό καιρό, πολλοί συνάδελφοι μας στο εξωτερικό, σιγά-σιγά και στην Ελλάδα υιοθετούν πλήρως ή έστω δοκιμάζουν τα Νέα Μέσα. Από τον Dan Gillmor που πριν ένα χρόνο είχε έλθει και εδώ στη Θεσσαλονίκη να μιλήσει για τη «Συμμετοχική Δημοσιογραφία: Blog και Νέα Μέσα» μέχρι και τον Στέλιο Κούλογλου και πρόσφατα τον Σταύρο Θεοδωράκη αλλά και δεκάδες άλλους δοκιμάζουν τις νέες δυνατότητες που τους προσφέρει η τεχνολογία. Οι ίδιοι αλλά και όσοι θα δουλέψουν σε αυτά θα καλύπτονται από τις ενώσεις και τα ταμεία μας; Θα αναγνωριστούν ως Μέσα;

Τέλος, και για να είμαι συνεπείς ως προς την εκτίμησή μου για το τέλος των εφημερίδων, ίσως θα πρέπει να επανεξετάσουν ακόμη και την ονομασία τους ως Ενώσεις Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων… Και για συμβολικούς αλλά και για ουσιαστικούς λόγους.

Μια αλλαγή –και αυτό είναι πρόταση την οποία καταθέτω σήμερα εδώ- η οποία θα μπορούσε να συνοδεύεται από μια κίνηση η οποία με τη σειρά της θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά το τοπίο της ενημέρωσης: οι ίδιες οι Δημοσιογραφικές Ενώσεις, πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες να συστήσουν μία μη κερδοσκοπική Εταιρεία (ή εταιρείες) Επικοινωνίας και Ενημέρωσης της Πολιτών η οποία θα χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τους πολίτες, διασφαλίζοντας ότι κανείς δεν θα μπορεί να τη μονοπωλήσει και ότι θα λειτουργεί με βάση τις καταστατικές μας αρχές και τη δεοντολογία μας, μακριά από διαπλεκόμενα και εξαρτήσεις, με συλλογική διαχείριση και δημοκρατικό πλαίσιο λειτουργίας.

Ο χρόνος δεν επιτρέπει να απαριθμήσουμε τα πολλαπλά οφέλη από μια τέτοια δράση για το κοινό, τους δημοσιογράφους, ολόκληρο το χώρο της επικοινωνίας και της ενημέρωσης. Ακόμη και να αντιμετωπίσει –μεταξύ άλλων- το ζήτημα της αυξανόμενης ανεργίας στον κλάδο μας.

Ας το συζητήσουμε!