Κρίση στα ΜΜΕ; Ας ανακαλύψουμε και πάλι τη δημοσιογραφία (Μέρος Α')

Εισήγηση James Doherty	PDF	49 KB
Εισήγηση Ευγενίας Σιαπέρα	PDF	551 ΚΒ
Εισήγηση Ανδρέα Παναγόπουλου	PDF	198 KB

Εισήγηση στην Ημερίδα ΕΣΗΕΜ-Θ για τα Νέα Μέσα


Τα μαύρα μαντάτα για το χώρο μας, για τα μέσα που εργαζόμαστε, για τις θέσεις μας, για την δουλειά μας έχουν, για να χρησιμοποιήσω ένα κλισέ, πάρει πλέον μορφή χιονοστιβάδας. Ερχονται καθημερινά στα γραφεία μας, στα γραφεία σας, στις οθόνες μας. Οι κυκλοφορίες κατρακυλάνε. Οι διαφημίσεις λιγοστεύουν. Οι εφημερίδες κλείνουν. Το αποτέλεσμα: απολύσεις, απολύσεις, απολύσεις. Σε τηλεοπτικούς σταθμούς, σε ραδιόφωνα, σε εφημερίδες, σε περιοδικά.

Όμως αυτά τα μαύρα μαντάτα δεν άρχισαν να έρχονται χθες ούτε προχθές. Τα καμπανάκια της Κρίσης στα ΜΜΕ είχαν αρχίσει να χτυπούν τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια πριν με την πρώτη μεγάλη κάμψη των κυκλοφοριών των εφημερίδων. Και βέβαια πολύ πριν κάνει την εμφάνισή του το επάρατο. Το ιντερνέτ! Όπως επιμένουν να το λένε κάποιοι. Αλλά και η πρόσφατη οικονομική κρίση. Απλώς στην πορεία επιτείνεται και αλλάζει μορφές. Ενώ προστίθενται και νέα αίτια.

Είκοσι χρόνια τώρα, λέει ο διευθυντής της «Monde diplomatique», η εφημερίδα μας προαναγγέλλει τον σχηματισμό του κυκλώνα που σήμερα σαρώνει τις αίθουσες σύνταξης και αφήνει τα περίπτερα άδεια. Καθώς μάλιστα η ανάλυση των αιτίων δεν θωρακίζει από τα αποτελέσματα, η εφημερίδα μας υφίσταται και αυτή τις συνέπειες της γενικευμένης κακοκαιρίας.

Θα διαφωνήσω με την «κακοκαιρία». Η Κρίση στα ΜΜΕ δεν είναι μια «κακοκαιρία» που θα περάσει. Είναι μια σαρωτική αλλαγή που ήλθε για να μείνει. Φαινόμενα όπως η μετανάστευση του κοινού στο διαδίκτυο δεν είναι περιστασιακά. Είναι μόνιμα και θα βαθαίνουν.

Όμως η Κρίση αυτή δεν έχει να κάνει με την οικονομική κρίση που βιώνουμε αν και υπάρχουν πολλά κοινά ως προς την αποτυχία κάποιων οικονομικών, κοινωνιολογικών και ιδεολογικών μοντέλων που αφορούν τον Τύπο αλλά και την εμφάνιση νέων, με κυρίαρχο το Διαδίκτυο και τα Νέα Μέσα, την κρίση της πολιτικής κ.ά.

Σε αυτό το σημείο νομίζω πως θα πρέπει να ξεχωρίσουμε δύο πράγματα που συνειδητά ή ασυνείδητα τα συγχέουμε: όταν μιλάμε για την Κρίση στα ΜΜΕ ουσιαστικά μιλάμε για δύο άλλοτε παράλληλες και ασύμπτωτες και άλλοτε αλληλένδετες κρίσεις. Την Κρίση των ΜΜΕ ως βιομηχανία, ως κλάδου της οικονομία αφ’ ενός και αφ’ εταίρου την Κρίση της Δημοσιογραφίας ως λειτούργημα, ως επάγγελμα, ως μορφή, ως περιεχόμενο.

Παρ’ όλο που οι δύο αυτές κρίσεις έχουν ΚΑΙ κοινά αίτια και παρ’ όλο που η μία κρίση ενισχύει, τροφοδοτεί και ανατροφοδοτεί την άλλη, είναι δύο ξεχωριστά πράγματα που χρήζουν διαφορετικής αντιμετώπισης.

Να αναφέρω ένα παράδειγμα: είναι άλλο να πουλάς χιλιάδες φύλλα λόγω Πάριου ή μάλλον να πουλάς χιλιάδες Πάριους σε συσκευασία εφημερίδας και εντελώς άλλο να γράφεις πως «ήταν ψυχρό το κλίμα στη συνάντηση Καραμανλή-Ερντογάν» η οποία δεν έγινε ποτέ». Το πρώτο δείχνει τη βαθιά κρίση των εφημερίδων ως Μέσο και την αγωνία τους να επιζήσουν, ως βιομηχανία, το δεύτερο δείχνει την βαθιά κρίση αξιοπιστίας της Δημοσιογραφίας.

Βεβαίως στο δεύτερο παράδειγμα, της μηδέποτε γενομένης επίσκεψης Ερντογάν, υπάρχουν δικαιολογίες επιχειρηματικού τύπου όπως το ότι τα κυριακάτικα φύλλα πρέπει να κλείνουν νωρίς, ότι το δελτίο τύπου ήλθε από κάποια αξιόπιστη πηγή ως συνήθως, ότι ήταν μια γκάφα από αυτές που συμβαίνουν.

Μήπως θα πρέπει να αναφέρουμε τις απολύσεις που έχουν γίνει μετά από απαίτηση μεγαλοπελάτη επειδή γράφτηκαν κακές κριτικές για μια ταινία; Μήπως πρέπει να αναφέρουμε πως για άλλους μεγαλοδιαφημιζόμενους δεν γράφεται λέξη όταν γίνει κάτι στραβό;

Δεν χρειάζεται σχολιασμός. Δεν χρειάζονται δικαιολογίες για το χάλι το μαύρο! Σε οποιαδήποτε άλλη εποχή συντάκτες και διευθυντές δεν θα είχαν προλάβει να βρουν την πόρτα. Θα είχαν πηδήξει από τα παράθυρα. Στην εποχή μας απλώς φεύγουν οι αναγνώστες και πάνε να δουν ποιος χαρίζει Μιχάλη Χατζηγιάννη ή μπαίνουν στο ίντερνετ για να ενημερωθούν και να κάνουν πλάκα με την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των παλαιών Μέσων… Συχνά ισοπεδωτική, αλλά ας προσέχαμε!

Θα επικαλεστώ και πάλι τον SERGE HALIMI, διευθυντή της Monde Diplomatique ο οποίος λέει:

Εδώ και μερικά χρόνια, η βιομηχανία του τύπου βρίσκεται σε παρακμή. Η δε δημοσιογραφία πάσχει από πολύ παλιότερα. Αραγε, η θεματολογία της ήταν όντως πολύ πιο θαυμαστή πριν από 20 χρόνια, όταν τα περισσότερα έντυπα αποτελούσαν σάκους γεμάτους διαφημίσεις και εισπρακτικές μηχανές; Ή όταν στις ΗΠΑ, τα μεγαθήρια «New York Times», «Washington Post», «Gannett», «Knight Rid-der», «Dow Jones», «Times Mirror» συγκέντρωναν είκοσι φορές μεγαλύτερα κέρδη από ό,τι έφερναν στην εποχή του Γουότεργκεϊτ, πάνω στο αποκορύφωμα της «αντιεξουσίας» (1);

Μήπως τότε, που είχαν τόσα μέσα στη διάθεσή τους και ετήσια κέρδη της τάξης του 30%, ενίοτε και 35%, ασκούσαν τη δημοσιογραφία με τόλμη, δημιουργικότητα και ανεξαρτησία;

Και στη Γαλλία, η κριτική ενημέρωση κυριαρχούσε, άραγε, σε πρώτο πλάνο όταν οι όμιλοι Λαγκαρντέρ και Μπουίγκ, με δισεκατομμύρια στα χέρια τους, έριζαν για τον έλεγχο του TF1 (2); Ή όταν τα ιδιωτικά κανάλια, καθώς ανταγωνίζονταν μεταξύ τους στη χυδαιότητα, πολλαπλασιάζονταν όπως ο άρτος στην Καινή Διαθήκη, προσφέροντας μισθούς μαχαραγιάδων σε μια φούχτα δημοσιογράφων που είχαν ήδη αποδείξει αποτελεσματικά την υποταγή τους;

Αυτή τη στιγμή, πολλοί διευθυντές εντύπων σχηματίζουν κοινό μέτωπο μπροστά στη θύελλα και εκλιπαρούν για την οικονομική βοήθεια από αυτό που κάτω από διαφορετικές συνθήκες αποκαλούν περιφρονητικά «κρατικό κορβανά».

Από τη μια μεριά λοιπόν έχουμε μια οικονομική κρίση, μια κρίση του μοντέλου των επιχειρήσεων ΜΜΕ για την οποία την αποκλειστική ευθύνη έχουν οι επιχειρηματίες, οι μάνατζερ και οι οικονομικοί τους διευθυντές. Από την άλλη έχουμε μια κρίση αξιοπιστίας της οποίας την ευθύνη έχουμε εμείς οι δημοσιογράφοι. Ή έστω το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης.

Και για να το πούμε και διαφορετικά. Η πρώτη είναι μια χρόνια οικονομική κρίση λόγω εσκεμμένων λαθών ή λάθος εκτιμήσεων, ενώ η δεύτερη, η κρίση της Δημοσιογραφίας είναι κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα, πρόβλημα Δημοκρατίας.

Εκεί που η ευθύνη είναι κοινή και βαρύνει εξίσου εκδότες και δημοσιογράφους είναι στο ότι το «προϊόν», δηλαδή η είδηση, πλέον δεν πουλάει. Και το κακό ξεκινάει από τη στιγμή ακριβώς που η είδηση έγινε προϊόν και έπαψε να είναι κοινωνικό αγαθό.

Το παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι η απαξίωση των ειδήσεων όπως αυτές αποτυπώνονται στα παλαιά ΜΜΕ συμπίπτει με μια πρωτοφανή έκρηξη της ροής πληροφοριών αλλά και αύξησης της αναγνωσιμότητας αυτών των πληροφοριών.
Ποτέ πριν στην ιστορία τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν αναζητούσαν και δεν διάβαζαν τόσες πολλές πληροφορίες.