Η Ιστορία γράφεται με "φι" κεφαλαίο

Τ

ο που τελειώνει η Ιστορία και που αρχίζει η συλλογική Φαντασίωση είναι κάτι που δεν έχει λυθεί ούτε επιστημονικά ούτε φιλοσοφικά ούτε κοινωνιολογικά. Η υπόθεση με το βιβλίο της ΣΤ’ Δημοτικού μας έδωσε την ευκαιρία να το συζητήσουμε όμως άκρη δεν φαίνεται να βγάλαμε. Και δεν βγάλαμε άκρη διότι, ως συνήθως, πιάσαμε τα δύο άκρα. Οι μεν «όχι δεν ήταν σφαγή, ένας συνωστισμός ήταν», «μη μου το «Κρυφό Σχολειό» τάραττε», οι δε. Στο τέλος αποσύρθηκε το βιβλιαράκι και η συζήτηση τελείωσε, τουλάχιστον προσωρινά.

Οι φαντασιώσεις ενός λαού άλλες φορές έχουν μια στέρεα βάση στην ιστορική πραγματικότητα και την παράδοση κι άλλοτε είναι εντελώς επίπλαστες και «φορετές». Είτε έτσι είτε αλλιώς, οι εθνικοί μύθοι και οι εθνικές ή φυλετικές ιδεοληψίες έχουν έναν πολύ σημαντικό στόχο: τη συγκρότηση ή τη διατήρηση και ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας. Δηλαδή ενός από τους βασικότερους όρους ύπαρξης ενός λαού.

Γι’ αυτό το λόγο επιστρατεύονται ίχνη σε βράχους, θραύσματα αγαλμάτων, ιερά κείμενα, η Βίβλος, οι Βέδες, το Κοράνι, η Τορά, ιεροί τόποι, ο ναός του Σολομώντα, ο Αγιος Τάφος, η Μέκκα, η Αγιά Σοφιά αλλά και θεωρίες κληρονομικότητας και φυλετικής καθαρότητας μέχρι, στις ημέρες μας, αναλύσεις DNA.

Η πιο κοινή φαντασίωση είναι αυτή του «περιούσιου λαού». «Εμείς ήμαστε κι άλλος κανένας», «είμαστε οι πρώτοι κι οι καλύτεροι», «για μας δημιουργήθηκε ο κόσμος όλος κι εμείς το κέντρο του». Από του Εβραίους μέχρι τους Ινκας, από τους Τεύτονες μέχρι του Μογγόλους και από εμάς του Ελληνες μέχρι του Ιάπωνες, δεν πρέπει να έχει υπάρξει φυλή, λαός ή έθνος που να μην πιστεύει ότι είναι ο εκλεκτός του θεού.

Δεύτερη σε δημοφιλία είναι το «πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα είναι». Αγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Ρώσοι, Σέρβοι, Γερμανοί, Βέλγοι, Τούρκοι, Ιταλοί, Κινέζοι και Βιετναμέζοι, Μεξικάνοι –δεν σου βάζω Αμερικανοί που θα ήθελαν να κάνουν Πολιτείες τους όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ -, έχουν στον έναν ή στον άλλον βαθμό τάσεις αλυτρωτισμού και ορέξεις επέκτασης των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων είτε σε εδάφη που κάποτε κατείχαν είτε σε χώρες που πολύ θα ήθελαν να κατέχουν επειδή τους κλείνουν π.χ. την πρόσβαση προς τη θάλασσα, προς την πεδιάδα, προς τα αδαμαντορυχεία ή προς τις πετρελαιοπηγές.

Όταν η ιστορική έρευνα διαψεύδει την εθνική φαντασίωση τόσο το χειρότερο για …την ιστορική έρευνα. Η ιστορία «διορθώνεται», προσθέτονται ή αφαιρούνται σελίδες, κεφάλαια, ολόκληρες ενότητες. Συχνά πυκνά λαμβάνονται και πιο δραστικά μέτρα, βιβλία αποσύρονται (ή σε μια πιο brutal εκδοχή, καίγονται) μειονότητες εξαφανίζονται είτε στα χαρτιά είτε και κυριολεκτικά, με εκκαθαρίσεις, ξεριζωμούς και γενοκτονίες.

Διότι το έχουν (και) αυτό το ψεγάδι οι φαντασιώσεις: χρειάζονται έναν Εχθρό. Εσωτερικό ή εξωτερικό, πολιτικό ή θρησκευτικό, βόρειο ή νότιο, ανατολικό ή δυτικό. Δεν έχει σημασία. Εχθρός είναι ο Άλλος όπου κι αν βρίσκεται αρκεί να μας συσπειρώνει …εναντίον του. Το κακό είναι πως και ο Άλλος έχει τις δικές του συλλογικές φαντασιώσεις. Το χειρότερο είναι ότι αυτές συνήθως συγκρούονται με τις δικές μας. Τα ίδια ιστορικά γεγονότα που εμείς τα γράφουμε με «χρυσά γράμματα» για του Αλλους αποτελούν «μαύρες σελίδες». Οι δικές μας «Εθνικές Εορτές» είναι «Ημέρες Πένθους» για εκείνους. Οι δικοί μας «Ηρωες» είναι οι δικοί τους «Σφαγείς». Αυτοί που εμείς ονομάζουμε «επαναστάτες» και «αγωνιστές» γι’ αυτούς είναι «εγκληματίες» και «τρομοκράτες». Το δικό μας «Εθνικό σύμβολο» είναι το δικό τους κουρελόπανο που ενδεχομένως θα το κάψουν τελετουργικά σε κάποια κερκίδα ή κάποια διαδήλωση. Και φυσικά, σε όλα αυτά ισχύει και το ανάποδο.

Κάποιοι υποστηρίζουν πως πίσω από τους μεγαλύτερους, αν όχι όλους τους πόλεμους στην ιστορία του ανθρώπου κρύβονται οικονομικά συμφέροντα. Όμως κανένας πόλεμος, καμιά γενοκτονία, καμιά εθνοκάθαρση δεν θα είχαν ξεκινήσει και δεν θα είχαν ευοδωθεί χωρίς την συστηματική καλλιέργεια του μίσους με λίπασμα τις εθνικές φαντασιώσεις και ιδεοληψίες. Ολοι οι πόλεμοι ήταν «μάχες μεταξύ πολιτισμών». Και τότε, η τόσο χρήσιμη, για την συγκρότηση εθνικής ταυτότητας, φαντασιακή ύλη, μετατρέπεται σε ένα τεράστιο φορτίο δυναμίτη.

Δείτε την Παλαιστίνη και το Ισραήλ. Εξήντα χρόνια μίσος, αίμα, θάνατος και λύση δεν προβλέπεται ούτε μέσα στα επόμενα εξήντα χρόνια. Μπορείτε να διακρίνετε που τελειώνει η Ιστορία και που αρχίζουν οι εθνικές Φαντασιώσεις και ιδεοληψίες και των δύο πλευρών; Ποιοι οι θύτες και ποια τα θύματα; Ποιοι οι μαχητές και ποιοι οι τρομοκράτες; Ποιος ο περιούσιος λαός;

Αν απεχθάνομαι κάτι αυτό είναι η κινδυνολογία, η υπερβολή και οι άτοπες συγκρίσεις όμως αυτός ο ελληνοαμερικάνος με τη στολή μακεδονομάχου, αυτές οι κραυγές των εφέδρων καταδρομέων, αυτή η σβάστικα στην ελληνική σημαία, ο Μέγας Αλέξανδρος, η πλατεία Πέλλας στα Σκόπια, το βέτο, ο Ψωμιάδης, ο Ανθιμος, η ξευτίλα της υποχώρησης, όλο αυτό το κωμικοτραγικό σκηνικό, σε καλό δεν θα μας βγει. Οι Φαντασιώσεις και οι ιδεοληψίες μπορούν εύκολα να γίνουν ανένδοτος. Και μετά αρχίζει η κατηφόρα η μεγάλη…

Ναι, δεν υπάρχει ιστορικός, δεν υπάρχει πανεπιστήμιο που να δέχεται ότι οι γείτονές μας έχουν την παραμικρή σχέση με τους αρχαίους Μακεδόνες. Από την άλλη, δεν υπάρχει Σκοπιανός που να μην πιστεύει ότι είναι απόγονος του Φίλιππου του Β’. Και, δυστυχώς, δεν υπάρχει περίπτωση η Ιστορία να «νικήσει» την Φαντασίωση. Αντίθετα τα «αδειανά πουκάμισα» έχουν πολλές φορές γεμίσει μασούρια δυναμίτη, και η «Ελένη» πολλές φορές έγινε καμικάζι.

Ο Θεός ας μην βάλει το χέρι του!

Περιοδικό Parallaxi, τεύχος 141, Μάιος 2008