Εργα Πολέμου

Ο παλιός αιώνας αναγγέλθηκε μ’ ένα ουρλιαχτό
Ο νέος αιώνας αναγγέλλεται με μια κραυγή
Η κραυγή είναι πιο λογική απ’ το ουρλιαχτό
Ε. Μποντ, Λαβύρινθος (1996)

Στην αριστουργηματική τριλογία «Εργα Πολέμου»* (1985) ο άγγλος θεατρικός συγγραφέας Εντουαρντ Μποντ περιγράφει τη μοναχική πορεία μιας γυναίκας με το μωρό της λίγο πριν κι αμέσως μετά το τέλος του κόσμου. Είναι οι μοναδικοί άνθρωποι που έχουν επιζήσει μιας ολοκληρωτικής καταστροφής. Η γη είναι καμένη, ο ουρανός κατάμαυρος και βρέχει στάχτες. Ηλιος δεν υπάρχει ούτε και φεγγάρι. Δεν έχει απομείνει ούτε ίχνος ζωής, ούτε ένα φυλλαράκι, ούτε ένα έντομο. Το μοναδικό πράγμα που σπάει την εκκωφαντική σιωπή είναι η φωνή της μάνας που μιλάει στο παιδί της. Του τραγουδάει, το κανακεύει, το παρακαλάει να φάει, το μαλώνει, του λέει παραμύθια, του διηγείται ιστορίες από τότε, πριν τον πόλεμο, το νανουρίζει. Ζει για χάρη του.

Το παιδί δεν το ακούμε ποτέ. Είναι φασκιωμένο μέσα σε κουρέλια και παρ’ όλο που βλέπουμε το χρόνο να τρέχει κι εκείνη, πράξη την πράξη, να γερνάει, εκείνο παραμένει μωρό. Μάταια το παρακαλάει να μεγαλώσει, να γίνει όπως τα άλλα παιδιά, να μάθει το Αλφα και το Βήτα, το ένα και το δύο και το τρία. Παίρνει ένα ξύλο και ζωγραφίζει στο χώμα, σαν να ήταν μαυροπίνακας, ένα σπίτι, ένα δρόμο, ένα δέντρο κι άλλο ένα δέντρο κι άλλο ένα και του τα δείχνει. «Κάποτε» του λέει «είχαμε ένα σπίτι κι έναν δρόμο γεμάτο με δέντρα δεξιά κι αριστερά κι ύστερα μας τα έκοψαν τα δέντρα. Κι ύστερα, αγάπη μου, μας πήραν και το δρόμο». Ετσι του περιγράφει το τέλος του κόσμου.

Το τρίτο έργο της τριλογίας («Η Μεγάλη Ειρήνη») ξεκινάει με ένα απόσπασμα στρατιωτών οι οποίοι αναζητούν επιζώντες ανάμεσα στα ερείπια πολλά χρόνια μετά την καταστροφή. Ανακαλύπτουν τη γυναίκα με το παιδί που έχει παραμείνει μωρό παρ’ όλο που φυσιολογικά θα έπρεπε να έχει την ίδια ηλικία με τους φαντάρους. Η μάνα δεν μπορεί πλέον να μιλήσει, έχει ξεχάσει τη γλώσσα των ανθρώπων και προσπαθεί να τους διώξει με άναρθρες κραυγές. Εκείνοι, πότε με το καλό και πότε με το άγριο προσπαθούν να την πάρουν μαζί τους, να την φέρουν πίσω στον πολιτισμό που έχει γεννηθεί μέσα από τις στάχτες. Η γυναίκα αρνείται, τους δείχνει ότι φοβάται για το παιδί της όμως οι φαντάροι δεν βλέπουν κανένα παιδί, μόνο έναν μπόγο από τυλιγμένα κουρέλια βλέπουν. Της τον αρπάζουν μέσα από τα χέρια κι απλώνουν μπροστά της τα υφάσματα. Τίποτα. Δεν υπάρχει παιδί μόνο ένα κουρέλι και η μάνα που συντρίβεται. Μόνο;

Ο Εντουαρντ Μποντ επινοεί το αδιανόητο. Το κουρέλι μιλάει: «Μανούλα! Μαμά! Πονάω μαμά! Τι μου κάνουν αυτοί οι στρατιώτες, μαμά;». Είναι η μοναδική φορά που ακούμε τη φωνή του παιδιού. Και η τελευταία, διότι μ’ αυτή τη φωνή η γυναίκα επιστρέφει στον κόσμο της λογικής. «Δεν έχω πια παιδί, θα έλθω μαζί σας» λέει στους στρατιώτες. Και φεύγουν αφήνοντας πίσω τα κουρέλια.

Η σκηνή αλλάζει. Ο χρόνος έχει κυλήσει. Η γυναίκα, αυτή η μεταπυρηνική «Μάνα Κουράγιο», διδάσκει στους νέους ανθρώπους όσα θυμάται από τον «Παλιό Κόσμο». Μάθημα πρώτο: πως καθόμαστε σε μια καρέκλα!!!

Ναι, ξέρω ότι για τη γενιά του internet και του x-box αυτό μπορεί να φαίνεται ασύλληπτο. Όμως αυτό, το τόσο δα, το να κάθεσαι δίχως να πέφτεις πάνω σε μια καρέκλα είναι το ίδιο δύσκολο με το να πατάς το πόδι σου στη σελήνη.

«Μα δες» θα πει κάποιος «πως είναι γαντζωμένοι στις καρέκλες τους όλοι αυτοί που μας κυβερνούν. Δες τους! Τόσες δεκάδες νεκροί. Τόσες χιλιάδες στρέμματα καμένα. Τόσες ζωές κατεστραμμένες. Τόσος πόνος. Τόση οργή. Και κανείς δεν πέφτει από την καρέκλα του!».

Το έργο του Εντουαρντ Μποντ, αγαπημένοι μου, μην το ξεχνάτε, μιλούσε για Ανθρώπους. Ανθρώπους που αρνούνται να μάθουν –έτσι τελειώνει το έργο- να κάθονται σε καρέκλες. «Διότι μόλις το μάθουμε, αμέσως μετά θα αρχίσουμε να φτιάχνουμε περιουσίες κι έπειτα αυτοκίνητα, κι έπειτα όπλα κι έπειτα πυραύλους και έτσι ο κόσμος μας θα τελειώσει και πάλι. Όχι! Εμείς θα μείνουμε ΟΡΘΙΟΙ!»

Ορθιοι! Μ’ ακούς, αγάπη μου; Μ’ ακούς γιε μου;

Μ’ ακούτε;

(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Parallaxi που κυκλοφορεί - τεύχος 134 - Σεπτέμβριος 2007)

*Η τριλογία «Εργα Πολέμου» («Κόκκινο, Μαύρο κι Ασχετο», «Τενεκεδένιοι Ανθρωποι», «Μεγάλη Ειρήνη») παίχτηκαν δύο όλες κι όλες φορές, τη μία στην Αγγλία το 1986 και τη δεύτερη στο φεστιβάλ της Αβινιόν το 1992 σε μία …επτάωρη παράσταση. Ο Μποντ είχε την απαίτηση να παίζονται και τα τρία έργα σε μία παράσταση χωρίς να «σπάνε», πράγμα που δεν επέτρεψε σε κανέναν θίασο να το ανεβάσει ξανά και στο πλατύ κοινό της Ευρώπης και της Αμερικής να δει ένα από τα συγκλονιστικότερα θεατρικά του 20^ου αιώνα. Αποσπάσματά του ανέβηκαν στο θέατρο «Αλκμήνη» από την θεατρική ομάδα του «αρόδο» του Ακη Δαβή (1993-95) σε σκηνοθεσία δική του. Τη μετάφραση είχε την τύχη να την κάνει ο υπογράφων.